Okazanie jako odrębna czynność procesowa.

Czynność okazania jest w literaturze przedmiotu rozumiana w dwojaki sposób – większość przedstawicieli doktryny opowiada się za tym, że jest to szczególna forma przesłuchania. Elementem decydującym o takim definiowaniu okazania jest z pewnością sformułowanie zawarte w art. 173 § 1 Kodeksu Postępowania Karnego (t.j. Dz.U. z 2021 poz. 534 ze zm., dalej: k.p.k.), mówiące właśnie o przesłuchaniu^[1]. Natomiast inna część autorów skłania się ku uznaniu rekognicji za odrębną czynność procesową. Takie stanowisko przyjmują min. J. Wójcikiewicz^[2] i E. Gruza, która określa okazanie jako „samodzielną czynność procesowo-kryminalistyczną, polegającą na koncentracji treści oświadczenia, składanego przez osobę rozpoznającą, na odtworzeniu wyglądu obiektu identyfikowanego i porównanie zapamiętanego obrazu z prezentowanym aktualnie w trakcie tej czynności i w odpowiednich warunkach”^[3]. Celem pracy jest przeprowadzenie krótkiej analizy porównawczej okazania i przesłuchania w celu poparcia tezy, że okazanie jest odrębną czynnością procesową.

Regulacje prawne.

Okazanie jest uregulowane w art. 173 k.p.k. Jest to czynność występująca w procesie karnym, polegająca na przedstawieniu osoby, jej wizerunku lub rzeczy osobie przesłuchiwanej w celu rozpoznania. Czynność ta ma charakter niepowtarzalny i musi być przeprowadzona w warunkach wyłączających sugestię. Miejscem okazania powinna być siedziba organu przesłuchującego. Szczegółowe warunki techniczne okazania określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania^[4]. Przesłuchanie jest czynnością dowodową obejmującą swoim zakresem zebranie zeznań świadka, wyjaśnień oskarżonego lub podejrzanego, opinii biegłego. Czynność tę może przeprowadzić jedynie organ posiadający legitymację procesową.  Przesłuchanie powinno odbywać się w warunkach umożliwiających swobodę wypowiedzi, bez obecności osób postronnych ^[5].

Analiza.

Jednym z elementów wywołujących dyskusje jest odrębne uregulowanie okazania i przesłuchania w k.p.k., co wskazuje na niezależność od siebie obu czynności procesowych. Jak słusznie zauważył P. Karlik, czynność okazania „została w nowym k.p.k. wyciągnięta niejako przed nawias poprzez umieszczenie jej w dziale dotyczącym dowodów, w rozdziale z przepisami ogólnymi. Niewątpliwie takie zamieszczenie tego przepisu przez ustawodawcę świadczy o tym, że i on uznał okazanie za samodzielną czynność procesową.”^[6]. W podobnym tonie wypowiedział się M. Lisiecki, również podkreślając szczególne umiejscowienie okazania w k.p.k.^[7]. Zawarcie szczegółowych wskazówek co do przesłuchania oraz okazania w dwóch oddzielnych dokumentach w moim przekonaniu jest kolejnym elementem wskazującym na odrębny charakter. Do przesłuchania, poza wskazanym w k.p.k. trybem przeprowadzania, odnoszą się Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z 30.08.2017 r. w sprawie wykonywania niektórych czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów^[8]. Szczegółowe wskazówki widnieją w rozdziale 4, w § 17 Wytycznych. Natomiast do okazania, poza uregulowaniami w k.p.k., odnosi się  Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości.

 Kolejnym argumentem na potwierdzenie, że okazanie jest odrębną czynnością procesową, jest wykorzystywanie różnych śladów pamięciowych. E. Gruza wskazuje, że okazanie opiera się na pamięci rozpoznawczej wykorzystującej obecnie działający bodziec. Podczas przesłuchania z kolei wykorzystuje się  pamięć reprodukcyjną służącą odtworzeniu zapamiętanego materiału^[9].

W dalszej kolejności należy zwrócić uwagę na zakres wypowiadania się przesłuchiwanego podczas obu czynności. W trakcie przesłuchania osoba przesłuchiwana swobodnie wypowiada się o wszystkich znanych jej okolicznościach dotyczących sprawy, a także odpowiada na dodatkowe pytania zadawane przez przesłuchującego (art.171 § 1 k.p.k.). Podczas rekognicji natomiast wypowiada się tylko co do faktu, czy rozpoznała lub nie osobę lub rzecz okazywaną oraz ewentualnie wskazuje cechy, na podstawie których dokonała rozpoznania^[10]. Zarówno wspomniany zakres wypowiadania się jak i rodzaje wykorzystywanej pamięci w obu czynnościach zdają się potwierdzać ważną cechę odróżniającą rekognicję od przesłuchania, a mianowicie niepowtarzalność.

Przez niepowtarzalność należy rozumieć jednorazowe dokonanie czynności okazania osoby, jej wizerunku bądź rzeczy w celu wyeliminowania odtwarzania śladów pamięciowych pochodzących z wcześniejszego okazania. Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Białymstoku podkreślając niepowtarzalność okazania^[11]. Również P. Karlik podkreśla znaczenie niepowtarzalności rekognicji, wskazując, że „Powtórzenie okazania prowadziłoby do odtworzenia śladów pamięciowych powstałych w chwili pierwszego okazania, a nie tych dokonanych tempore criminis.”^[12]. Przesłuchanie w zasadzie również powinno być tak przygotowane, aby nie powtarzać tej czynność. Jednakże ze względu np. na nowe okoliczności w sprawie nie ma przeciwwskazań co do kolejnego przesłuchania tej samej osoby, o czym możemy przeczytać  w Wytycznych KGP w rozdziale 4  § 17 pkt. 2.

 W tym miejscu nasuwa się kolejna, istotna cecha odróżniająca rekognicję od przesłuchania, a mianowicie charakter dowodów. Właściwie przygotowane i przeprowadzone  okazanie dostarcza dowodów o charakterze pierwotnym ze względu na występowanie tylko jednego ogniwa między organem procesowym a poznawaną rzeczywistością. Tym ogniwem jest na ogół świadek naoczny. Przesłuchanie oraz protokół z niego dostarcza natomiast co do zasady dowodów pochodnych.

Wnioski.

Po przeprowadzeniu analizy porównawczej pomiędzy okazaniem a przesłuchaniem skłaniam się ku opinii reprezentowanej przez mniejszość w doktrynie, że okazanie powinno być uznane za odrębną czynność procesową a nie za szczególną formę przesłuchania. Przemawiają za tym odrębne uregulowania w Kodeksie, wykorzystywanie różnych śladów pamięci, zakres wypowiadania się osoby przesłuchiwanej, charakter dostarczanych dowodów oraz niepowtarzalność tej czynności.

Autor: Mateusz Szokalski

Bibliografia

1. Gruza. E., Problematyka kryminalistyczna, Toruń 1995.
2. Gruza E., Zostałem rozpoznany, bo jestem przystojny – czyli o okazaniu osoby, Edukacja Prawnicza 5 ( 125 ) maj 2011.
3. Gruza E., Goc M.,  Moszczyński J., Kryminalistyka, Warszawa 2020.
4. Karlik P.,  Okazanie – Problemy nierozwiązane. Uniwersytet Warszawski Wydział Prawa i Administracji Katedra Kryminalistyki, Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne, Problemy Współczesnej Kryminalistyki, tom XIV pod redakcją E. Gruzy, T. Tomaszewskiego, M. Goca, Warszawa 2010.
5. Lisiecki M., Okazanie – identyfikacja prowadzona przez organ procesowy, czy też specjalistów lub biegłych, Jurisprudencija, 2005, t. 66(58); 110-119.
6. Wójcikiewicz J., Okazanie. Studium porównawcze z pogranicza kryminalistyki i procesu karnego, Kraków 1985.

Orzecznictwo

1. Wyrok SA w Białymstoku z dnia  17 lutego 2015 r. o sygn.. akt II AKa 9/15, LEX nr 1659036.

---

^[1] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 534) (dalej: k. p. k.).

^[2] J. Wójcikiewicz, Okazanie. Studium porównawcze z pogranicza kryminalistyki i procesu karnego, Kraków 1985, s.15 i n.

^[3] E.Gruza, Okazanie. Problematyka kryminalistyczna, Toruń 1995.

^[4] Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowadzania okazania (Dz. U. z 2003 r. nr 104 poz. 981).

^[5] E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński, Kryminalistyka, Warszawa 2020, s 180.

^[6] P. Karlik,  Okazanie – Problemy nierozwiązane. Uniwersytet Warszawski Wydział Prawa i Administracji Katedra Kryminalistyki, Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne, Problemy Współczesnej Kryminalistyki, tom XIV pod redakcją E. Gruzy, T. Tomaszewskiego, M. Goca, Warszawa 2010, s. 158.

^[7] M. Lisiecki, Okazanie – identyfikacja prowadzona przez organ procesowy, czy też specjalistów lub biegłych, Jurisprudencija, 2005, t. 66(58); 110-119, s. 112.

^[8] Wytyczne  nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 sierpnia 2017 r. w sprawie wykonywania niektórych czynności dochodzeniowo – śledczych przez policjantów, Dz. Urz. KGP, poz. 59 ze zm.

^[9] E. Gruza, Zostałem rozpoznany, bo jestem przystojny – czyli o okazaniu osoby, Edukacja Prawnicza 5 (125 =) maj 2011.

^[10] Ibidem.

^[11] Wyrok SA w Białymstoku z dnia  17 lutego 2015 r. o sygn.. akt II AKa 9/15, LEX nr 1659036.

^[12] P. Karlik, op. cit., s. 161.